İnatçı alışkanlıklarınızın ardında çoğunlukla gerçek arzularınız gizlidir. Arzunuzu doyurmanın tek yolu sahip olduğunuz alışkanlık değildir. Her alışkanlık kişiden kişiye değişen dinamiklerle farklılaşır. Hemen herkesin değiştirmek istediği bazı alışkanlıkları vardır. Belki gece yemelerini ya da sigarayı bırakmak istiyorsunuz ya da bir oyuna resmen bağımlı oldunuz. Aslında alışkanlıkları değiştirmek için pek çok formül var ama gerçek bir değişim kişiseldir. Çünkü alışkanlıklarımızın ardında farklı kişisel arzular, bilişsel süreçler, duygular, nedenler vardır. Alışkanlıklarımız inatçı olabilir ve uzun süre çalışmayı gerektirebilir ama asla değiştirilemez değildir.
1. Adım: Rutini Tanımlamak
Her alışkanlık kendi rutin döngüsünü içerir. Bu rutinlerin yerine yenilerini koymanın yollarını arayabilirsiniz. Rutin, değiştirmek istediğiniz davranıştır. Örneğin: telefonunuza bir oyun indirdiniz ve oynamadan duramıyorsunuz. Peki bu rutini tetikleyen işaret ne? Sıkılmak? Sıkılmanın hatırlattığı yalnızlık duygusundan kurtulmak? Birileriyle iletişimde olmayı istemek? Peki ödül ne? Kendinizi oyalamanız ve sıkılmanızı unutmanız? Diğer insanlarla temas?
2. Adım: Ödülleri Dene
Ödüller, arzuyu doğurur ve bu arzularımıza dair bilinçli bir farkındalık içinde olmayabiliriz. Arzularınızı daha iyi anlamak için farklı ödülleri deneyebilirsiniz. Örneğin; yine o oyunun başına oturmak yerine, bir arkadaşınızı arayın. Başka bir gün bir film açın. Böylece rutininizi hangi arzunun doğurduğunu anlamaya çalışın. Bu ödülleri not edin. Örneğin: arkadaşımla konuştum, duygularımı paylaştım, aslında bu oyunu oynamak istemiyorum. Bir süre sonra kendinize yeniden sorun: Hala oynamak istiyor muyum? Aldığınız notlar duygu ve arzunuzu da tanımlamanıza yardımcı olacaktır.
3. Adım: İşareti Belirle
Araştırmalar alışkanlıkları tetikleyen işaretlerin hemen hepsinin mekan, zaman, duygu durumu, diğer insanlar, hemen önce gerçekleştiren davranıştan oluşan 5 kategoriye girdiğini göstermiştir. Yani oyun oynama alışkanlığı örneğinden gidersek bu arzuyu duyduğunuzda bu 5 kategoriyi not etmelisiniz. Bu davranışınız belli duygularla, belli bir saatte, belli bir yerde, bir şeyden sonra tetikleniyor olabilir.
4. Adım: Plan Yap
Artık işareti gördüğünüzde ödülü almak için rutini yerine getirmede seçim sahibisiniz. Oyun oynama arzunuzun ortaya çıktığı o saatte plan yaparak asıl arzunuzu doyuracak başka olumlu bir davranış deneyin. Hemen etkisini göremeyebilir, bazı günler yine eski rutininize dönebilirsiniz. Ama bu rutini kırdığınız günler çok daha iyi hissettiğinizi görecek, denemeye devam ettikçe yeni alışkanlığınızın da otomatikleştiğini göreceksiniz. Bu çerçeveyi değiştirmek istediğiniz tüm davranışlar için deneyebilirsiniz. Kuşkusuz bazılarını değiştirmek, diğerlerinden daha zor olacaktır ama en azından artık bir çerçeveye sahipsiniz.
*Bu yazı için Charless Duhigg’in Alışkanlıklarımızın Gücü kitabından faydalanılmıştır. Daha fazla bilgi için kitabı edinebilirsiniz.