Sınırlarınızı belirlemek, sağlıklı etkileşim ihtiyaçlarınızı ötekine iletmekle ilgilidir. Sağlıklı sınırlar, sizi diğerlerinden ayırarak bağımsız bir birey olarak öz kimlik duygusunu ve koruduğunuz sınırlarla da öz değeri deneyimlemeniz açısından önemlidir. Daha açık bir ifadeyle sınırlar; gerçek kendiliğinizi ortaya koymanızı, güvende kalmanızı, kendi hayatınız üzerinde kontrol sahibi olmanızı, başkalarının sizden gerçekçi beklentilere sahip olmasını sağlar. Yine de sınır koymak her zaman o kadar kolay olmayabilir. Örneğin; geçmişte birbirine bağımlı bir çevrede büyüdüğünüz için yakınlarınızın problemlerini kendi problemlerinizmiş gibi içselleştirmeyi normalleştirmiş olabilir ya da içsel dünyanızı ve deneyimlerinizi paylaştığınız ortamın güvenli olup olmadığını tartmadan aşırı şekilde paylaşıyor olabilirsiniz veya geçmişte ihtiyaçları karşılanmamış bir çocuk başkalarını hayal kırıklığına uğratmaktan çok fazla korkuyor, dahası ihtiyaçlarınıza ve hislerinize yönelik farkındalığınız düşük olduğu için siz de sınırlarınızı bilemiyor, sınır koymaya hakkınız olmadığını düşünüyor, yargılanmak ve reddedilmekle ilgili yoğun endişe yaşıyor, sınır koyarsanız kendinizi suçlu ya da bencil addediyor olabilirsiniz. Oysa otantik ve anlamlı bir hayata sahip olmak istiyorsanız -amacınız bu olmasa da- başkalarını hayal kırıklığına uğratabileceğiniz ve bazı insanların sizden hoşlanmayacağı gerçeğiyle yaşamayı öğrenmeniz gerekir.
Erken dönem deneyimleriniz nasıl sınır koyduğunuzu şekillendirerek sert, geçirgen ya da sağlıklı sınırlara sahip olmanızın nedeni olabilir. Sağlıklı sınırlar zaman içerisinde değişebilir ya da duruma göre esneyebilir. Herkes aynı sınırlara sahip değildir, öğrenmenin en iyi yolu her zaman sormak ve rıza almaktır. Mesai saatleri dışında işle ilgili mesajlar atan iş arkadaşları, buluşmalara sürekli geç kalan ya da iptal eden arkadaşlar, size fazla gelen kişisel paylaşımlar, siz istemezken sırf partneriniz istiyor diye yaşadığınız cinsel deneyimler birer sınır aşımı örneğidir. Sağlıklı sınırlar oluşturamamak mod değişiklikleri, stres hormonunuzun artması, öz saygı ve öz bakımınızın düşmesi, fiziksel ve psikolojik yorgunluk yaşayarak tükenmeniz gibi pek çok nedenle psikolojik sağlığınızı etkiler. Unutmamak gerekir ki sınır; biri üzerinde baskı kurmak, küsmek, ötekinin ihtiyaçlarını tamamen görmezden gelmek, terbiye etmek değildir.
Bazı sınır çeşitleri şu şekildedir:
- Fiziksel sınırlar: Kişisel alanınız, mahremiyetiniz ve bedeninize dair sınırlardır. Örneğin: istemediğiniz şekilde size yakın oturulması ya da temas edilmesi fiziksel sınırlarınızın aşıldığı anlamına gelir.
- Cinsel sınırlar: Sizi rahat hissettiren ve onayınız olan herhangi bir cinsel tutum, eylem ya da tavır olarak kendini gösterebilir. Partnerinizin hazır olmadığınız bir cinsel eyleme sizi zorlaması cinsel sınır aşımıdır.
- Duygusal sınırlar: Kendi duygu ve düşüncelerinize sahip olma, duygularınızın eleştirilmemesi veya geçersiz kılınmama ve başkalarının duygularını kendi duygularınızın önüne koymamakla ilgilidir. Örneğin küçümseyici lakaplar takılması duygusal sınır aşımıdır.
- Manevi sınırlar: Düşünce, inanç, prensipleriniz, ahlaki kurallarınız, hayat görüşünüz ile ilgilidir. Örneğin; uyardığınız halde arkadaşınızın cinsiyetçi şakalar yapmayı sürdürmesi entelektüel bir sınır aşımı olabilir.
- Ekonomik ve maddi sınırlar: Paranızla ne yapıp yapmayacağınızın tamamen sizin kararınız olması ve eşyalarınız kimlerle paylaşacağınızla ilgilidir. Ev arkadaşınızın bir giysinizi izinsiz alıp giymesi ya da borç alan birinin ödememesi bu sınır aşımına örnektir.
- Zaman sınırları: Zamanınızı nerede ve nasıl harcayacağınızla ilgilidir. Bu hafta sonunu ailenizin evinde geçirmek istemediğiniz halde annenizin ısrarı zaman sınırınızın aşıldığı anlamına gelir.
Sağlıklı sınırları yaşamınızda inşa edebilmek için hayır demeyi ve bununla ilgili suçlu hissetmemeyi öğrenmek, saygıyı hak ettiğini içselleştirmek, hislerini fark etmek ve sahip çıkmak, rahatsız hissettiğinde bunu dillendirebilmek, sınırlarınız konusunda açık ve net olmak, başkalarının sınırlarını da görmek ve saygı göstermek, başkalarının sınırlarla ilgili nasıl hissettiğinin sizin sorumluluğuz olmadığını kendinize hatırlatmak gibi birkaç beceriyi edinmeniz gerekir. Yine de koyduğunuz sınırlar işe yaramıyorsa yeterince net ve sert şekilde ifade edememiş, sınırlarınızın aşılmasıyla ilgili hiçbir sonuç ya da yaptırım ortaya koyamamış, karışınızdakinin tepkisine göre geri adım atmış, kendinize ve ihtiyaçlarınıza yeterli önemi vermemiş ya da ötekinin ihtiyacını kendi ihtiyacınızın önüne koymuş, sözleriniz ve eylemleriniz arasında okunabilir bir çelişki ortaya koymuş ya da sınırlarınız konusunda “çok” fazla açıklama yapmış olabilirsiniz. Sınır koymak hayatınızda yeni bir deneyimse ihtiyacım ne, bana nasıl davranılmasını istiyorum, benim için kabul edilebilir ve edilemez şeyler ne gibi soruların cevabını aramak, söyleyeceklerinizi önceden planlamak iyi bir başlangıç olabilir. Ancak şimdi sınır koyabildiğiniz kişinin yakınmaları karşısında güçlü durabilmeniz, küçük de olsa sınırlar koyarak davranışı pekiştirmeniz, destek sistemine sahip olmanız, sınırlar ve şiddet türleri konusunda bilgilenmeniz ama her şeye rağmen yine de sınır koyamıyorsanız bir ruh sağlığı uzmanından destek almanız gerekebilir. Unutmayın: kişisel sınırlar oluşturmayı ve koyduğunuz sınırlarla kendinizi güvende hissetmeyi öğrenmek, bir kendini sevme eylemidir.